Türkiye çok yakında, dört ülkeye yönelik gümrük vergilerini indirmek zorunda kalabilir; hem de bu ülkelerden bir karşılık talep edemeden…
Avrupa Birliği (AB) ve Güney Amerika Ortak Pazarı (MERCOSUR) 20 yıllık bir pazarlık sürecinin akabinde kapsamlı bir hür ticaret mutabakatına imza attı.
Anlaşma kapsamında Brezilya, Arjantin, Uruguay ve Paraguay’dan oluşan MERCOSUR ile AB ortasındaki ticaretin büyük bir kısmında gümrük vergileri kaldırılacak.
Dünyanın en büyük özgür ticaret mutabakatlarından biri olarak görülen muahede, AB üyeleri tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girdiğinde, AB ile Gümrük Birliği içinde bulunan Türkiye’yi de etkileyecek.
Gümrük Birliği mutabakatı uyarınca, AB’nin özgür ticaret mutabakatı (STA) imzaladığı ülkelerden gelen eserler Türkiye’ye de gümrük vergisiz giriyor.
Öte yandan Türkiye’nin o ülkelere ihracatında gümrüklerin kaldırılması kural koşulmuyor.
Uzmanlar bu nedenle AB ile özgür ticaret muahedesi imzalayan ülkelerin, Türkiye ile de bir STA imzalama motivasyonunun düşük olduğunu vurguluyor. Zira halihazırda Türkiye’ye gümrük vergisiz mal satabilir hale geliyorlar.
Güney Kore üzere Ankara ile münasebetine özel değer veren ülkeler AB’ye paralel olarak Türkiye ile de bir STA imzalayarak bu dengesizliği ortadan kaldırsa da Meksika ve Cezayir üzere ülkeler bunu tercih etmeyebiliyor.
Peki Türkiye iktisadı, AB–MERCOSUR mutabakatından nasıl etkilenebilir? Bölümlere nazaran inceledik ve uzmanlara sorduk.
Türkiye’yi nasıl etkileyecek?
Bu alanda araştırmalar yürüten Marmara Üniversitesi İngilizce İktisat Kısmı’ndan Prof. Dr. Mahmut Tekçe, BBC Türkçe‘ye yaptığı değerlendirmede muahedenin Türkiye’yi üç formda etkileyeceğini söyledi:
‘Pamuk ve dokumacılık bölümü bilhassa ziyan görebilir’
Prof. Tekçe “AB ile MERCOSUR ortasındaki ticaret mutabakatı, AB’nin bu bölgeden ucuz tarım eserleri ithalatını artıracaktır. Münasebetiyle, genel olarak rekabetin artması ve MERCOSUR ülkelerinden gelen ziraî ve hayvansal eserlerin fiyat avantajı nedeniyle, Türkiye’nin AB’ye tarım eserleri ihracatında önemli ziyanlar oluşabilir” diyor ve ekliyor:
“AB’nin bu bölgeden ucuz pamuk ithalatı nedeniyle, Türkiye’nin pamuk üretimi ve AB’ye ihracat yapan Türk dokuma bölümü bu rekabetten bilhassa ziyan görebilir.”
Tekçe, bu nedenle tarım ve dokumacılık dalında rekabet gücü zayıf olan mahallî üreticilerin maliyetleri düşürmek için desteklenmesi gerektiğini vurguluyor:
“Özellikle AB pazarındaki hissesi korumak için dalların süratli bir biçimde bu rekabet ortamına hazırlanması gerekiyor.”
‘Rekabet avantajımızı yitirebiliriz’
Bu muahede, AB’nin MERCOSUR’a halihazırda ihraç ettiği eserlerin yüzde 90’ından fazlasında gümrük vergilerinin kaldırılmasını öngörüyor.
Prof. Tekçe’ye nazaran “Özellikle otomotiv, giysi ve deri ayakkabı bölümlerinde %35’e varan tarifelerin kaldırılması, AB ihracatçılarına büyük avantajlar sağlayacak”:
“Otomotiv, makineler, ilaçlar, bilgi ve bağlantı teknolojisi ekipmanları, dokumacılık eserleri, çikolata, alkollü içkiler ve şarap üzere eserlerde AB’nin MERCOSUR’a ihracatı önemli biçimde artacak ve AB, bu bölgedeki tesirini daha da güçlendirecek.”
BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlayan Makine İhracatçıları Birliği Lideri Kutlu Karavelioğlu da Türkiye’nin 2024’ün birinci 10 ayında MERCOSUR’la makine ticaretinde fazla verdiğini hatırlatıyor ve bundan sonrası için “Pazara erişim konusunda tıpkı imkanlara sahip olmadığımız bir durumda rekabet avantajımızı yitirebiliriz” diyor.
İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamulleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) Yönetim Kurulu Başkanı Adil Pelister ise bu mutabakatın hem Türkiye hem de kimya bölümü için rekabeti artıracağını söylüyor.
Gelişmeleri BBC Türkçe‘ye pahalandıran Pelister, Türkiye’nin süreci takip etmesi ve kendisini yeni şartlara hazırlaması gerektiğini ekliyor.
Türkiye’nin iç pazarına etkisi
MERCOSUR ülkelerinin en büyük ihraç kalemlerinden biri tarım eserleri.
Türkiye’nin de 2024’ün birinci 10 ayında Brezilya’dan en çok ihraç ettiği eserlerin başında açık orta meyve, tohum ve yem geliyor.
Ancak pamuk haricindeki tarım eserleri Türkiye – AB Gümrük Birliği’nin dışında bırakıldığı için bu eserler mutabakatın muhtemel tesirlerinden korunmuş oluyor.
Sanayi eserlerinde ise durum farklı.
AB ve MERCOSUR ortasında imzalanan mutabakat kimi dallarda gümrük vergilerinin 15 yıl içinde kademeli olarak kaldırmasını öngörse de Prof. Tekçe, otomotiv, makine, ilaç ve kimyasallar üzere endüstrilerde gümrüklerin çabucak kaldırılmasının planlandığına dikkat çekiyor:
“Yani bu dallar, MERCOSUR ülkelerinin güçlü rekabetiyle anında yüzleşmek zorunda kalacaklar.
“İç pazarda da emsal bir risk kelam konusu. Latin Amerika ülkeleri eserlerinin AB üzerinden ülkemize gümrüksüz bir halde giriş yapabilecek olması, ülkemizin hem gümrük vergisi kaybı yaşamasına hem de üreticilerimizin rekabet gücünün zayıflamasına yol açacaktır.
“Türkiye’nin bu daldaki firmalarının onlarla başa çıkabilmesi için üretim maliyetlerini düşürmeleri, teknolojik yeniliklere yatırım yapmaları ve pazar dinamiklerini çok âlâ okumaları kaide.”
Türkiye – MERCOSUR hür ticaret muahedesi neden imzalanamadı, ne kademede?
Aslında Türkiye ve MERCOSUR 2008 yılında bir STA imzalamak için bir ortaya geldi.
Fakat Ankara’daki birinci tıp görüşmelerin akabinde ikinci tıp, 17 yıldır gerçekleştirilemedi.
“2008’de başlayan müzakerelerde temel sorun, tarafların çıkarlarının kesiştiği noktaların az olmasıydı” diyor Prof. Tekçe:
“MERCOSUR ülkeleri, özellikle tarım eserlerinde çok güçlü ve bu avantajlarını korumak istiyorlar. Türkiye ise sanayi eserlerinde, örneğin otomotiv, beyaz eşya, elektronik üzere kesimlerde savlı.
“MERCOSUR tarafı, sanayi eserlerinde pazarlarını açmaya pek yanaşmıyor, zira yerli endüstrilerini korumak istiyorlar. Birebir halde Türkiye de tarımda misal bir çekinceye sahip. Bu cins karşılıklı muhafaza refleksleri, masada ilerleme kaydetmeyi sahiden zorlaştırıyor.”
“Burada asıl problem şu: AB, bir ülke ya da blok ile muahede yaptıktan sonra, o tarafın Türkiye ile mutabakat yapması için pek bir motivasyonu kalmıyor.
“Mesela MERCOSUR örneğinde, bu ülkeler AB pazarına erişim hakkı kazandı. Ama Gümrük Birliği nedeniyle Türkiye pazarına da dolaylı olarak erişim sağladılar. Buna karşılık Türkiye, MERCOSUR pazarına erişimde birebir avantajlara sahip olamadı.
“Yani burada önemli bir asimetri var ve bu, Türkiye’nin MERCOSUR ile mutabakat müzakerelerini çıkmaza sokan büyük bir pürüz.”
Türkiye’nin MERCOSUR’la STA imzalayamaması durumunda Türk şirketlerinin MERCOSUR ülkelerinde üretim tesisi açmaları, gümrük vergisi ödemelerinin önüne geçebilir.
Fakat bu da Türkiye’deki üretimin ve istihdamın öteki bir ülkeye kaydırılması manasına geliyor.
Görüşmelerin tıkanma nedenleri ve geleceğine dair soruları MERCOSUR yetkililerine sorduk ancak bu haber yayımlanana kadar bir karşılık alamadık.
Türkiye’nin Sao Paulo Ticaret Ateşeliği ise “yoğunluk” nedeniyle mülakat talebimizi geri çevirdi.
BBC Türkçe‘ye bilgi veren Brezilya Hükümeti’nden bir kaynak ise Brezilya ve Türkiye ortasındaki stratejik iştirak dikkate alındığında, ikili ticareti artırma potansiyelinin bulunduğunu ve MERCOSUR – Türkiye müzakerelerinin bu emele hizmet edebileceğini söyledi:
“MERCOSUR müzakerelerde bir yanda kendi ekonomik çıkarlarını geliştirmek, makul iç dalların imkanlarını güzelleştirmek ve öbür yanda ticaret ortaklarımıza ekonomik fırsatlar yaratmak ortasında bir istikrar tutturmayı hedefliyor.”
Öte yandan Brezilyalı kaynak, bunun için MERCOSUR’un tüm üyelerinin onayı gerektiğini hatırlattı.
AB ile uzun yıllar süren müzakerenin sonuçlanmasıyla birlikte, devam eden başka STA müzakerelerini de tamamlamak istediklerini, bunlar içinde önceliklerinin EFTA ( Norveç, İzviçre, İzlanda, Lihtenştayn) ve Birleşik Arap Emirlikleri olacağını belirtti.
Bir öteki kıymetli bahis da Gümrük Birliği’nin güncellenmesi.
Gümrük Birliği yaklaşık 30 yıl evvel imzalandığında, Türkiye’nin AB’ye bir mühlet sonra gireceği ve bu muahedenin süreksiz bir tesiri olacağı düşünülüyordu.
Fakat ortadan geçen 30 yılda, üyelik müzakereleri ilerlemezken bu muahede Türkiye – AB ticaretinin temeli haline geldi.
“Gümrük Birliği’nin bugünkü hali artık taraflara sağlayabileceği yararların hududuna dayanmış durumda” diyor Prof. Tekçe:
“Dünya değişiyor, ticaretin kuralları değişiyor ve biz hala 1996’dan kalma bir çerçeveyle yol almaya çalışıyoruz.
“Tabii ki siyasi tansiyonlar, Gümrük Birliği’nin güncellenmesinin önündeki en büyük manilerden biri. Fakat şunu net bir biçimde söz etmek gerekiyor: Bu büsbütün ekonomik bir mevzu. Siyasi çekişmelerden bağımsız olarak, ticari ilgilerimizi günün şartlarına uyarlamak zorundayız.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Avrupa Birliği (AB) Komitesi Lideri Ursula von der Leyen’in 17 Aralık 2024’teki Ankara ziyareti sırasında Gümrük Birliği’nin güncellenmesini de gündeme getirmişti.
AB Kurulu, bu hususta Türkiye ile tıpkı çizgide fakat üye ülkelerin kimilerinin Komite’ye müzakere için yetki vermesinde sorun yaşanıyor.