DÜNYADA yalnızca 4 bölgede yaşayan ve kuşağı kritik derecede tehdit altındaki çeşitlerin başında gelen Akdeniz foklarının 700 olarak bilinen sayısı, 900’e yükseldi. Türkiye’deki sayısı 100’den 120’ye çıkarken, bu yıl doğan yavrulardan birine ‘Deniz’ ismi verildi.
Sualtı Araştırmaları Derneği’ne (SAD) bağlı Akdeniz Foku Araştırma Kümesi’nin (SAD-AFAG), DKMP 4’üncü Bölge Müdürlüğü ile birlikte yürüttüğü ‘Muğla Fok Cins Müdafaa Hareket Planı İzleme Uygulama’ kapsamında, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Su Altı Topluluğu (ODTÜ-SAT) ve bu alandaki memleketler arası kuruluşların iştirakiyle yapılan ortak çalışmalarda, Akdeniz foklarının dünya ve Türkiye popülasyonunun arttığı belirlendi. 2019’dan 2024 yılına kadar süren çalışmalara nazaran; dünyada yalnızca 4 ülkede ömür sürdüğü bilinen ve sayısı 700 olan Akdeniz foklarının popülasyonunun 900 civarında olduğu tespit edildi. Kuşağı tehlike altındaki bu tıbbın Türkiye’de 100 civarında olarak bilinen sayısı da 120’ye yükseldi. Akdeniz fokunun dünyada yalnızca 4 bölgede yaşadığını belirten SAD-AFAG Koordinatörü Cem Orkun Kıraç, “Bu ülkelerden ikisi Doğu Akdeniz’de Türkiye ve Yunanistan. Öbür ikisi de Doğu Atlantik’te. Bu bölgeler Akdeniz fokunun yavru yapabildiği, üreyebildiği 4 ülke. Son bilgilere nazaran; uzun yıllardır 700 olarak bilinen dünya nüfusu 900 civarında, 100 civarında olarak bilinen Türkiye nüfusu da 120 civarında. Bu artışta müdafaa çalışmalarımız ve insanların şuurunun artması tesirli oldu” dedi.
BU YIL 7 YAVRU TESPİT EDİLDİ
2023-2024 yavrulama periyodunda Türkiye’de 7 yavru tespit ettiklerini açıklayan Kıraç, “Bunlardan biri Bodrum’da ve ‘Deniz’ ismini verdik. Alışılmış bu doğum, yavrulama olayı bizim için çok sevindirici. Yöreden beşerler, Akdeniz fokunun annesi ve yavrusunu görüp çabucak bize bilgi verdiler. Hem de insanların akınına karşı basın da dahil fotoğrafını çekmeye çalışanlara karşı saklayıp, korudukları için teşekkür ediyoruz” diye konuştu.
YAVRULARIN YARISI ÖLÜYOR
Türkiye’de her yıl Akdeniz foklarının 15-17 civarında yavruladığını belirten Kıraç, “Maalesef her yıl bunun yarısı ölüyor. Bu belirlenmiş bir oran, Yunanistan, Atlantik ve Türkiye’de de bu türlü. İnsan ve doğal sebepli nedenlerden ötürü ölüyorlar. Bu yavrulardan yüzde 50’si büyüme, hayatta kalma oranına sahip. 15 yavru doğuyorsa 7’si maalesef ölüyor. Ne yazık ki büyüme oranı 0,5. Bu ölümlerin birinci sebebiyse balıkçı ağlarına takılarak, boğulma sebepli vefat. En çok karşılaştığımız ikinci neden ise nadiren de olsa beşerler tarafından öldürülmesi. Üçüncü sırada hastalanma sebepli vefatlar geliyor. Dördüncü nedense fırtınalı havalarda dalgayla kayalıklara çarpıp ölebiliyorlar. Vefat faktörlerinin 4’te 3’ü insan sebepli” dedi.
‘KIYILARDAKİ MAĞARALARDAN UZAK DURUN’
Bilimsel saha çalışmalarında her yıl bu ölümlerden 1-2’sini görebildiklerini belirten Cem Orkun Kıraç, “Akdeniz foku insan faaliyetlerinin hiç olmadığı yahut çok az olduğu, el değmemiş yerlerde yaşıyor. Orta sırada birtakım liman yahut balıkçı barınaklarına geliyor diye burada yaşıyor değiller, yalnızca beslenmeye geliyor. Temel ömür alanı doğallığını koruyan kıyılar. Yavru ve yuva olan yerler katiyetle ifşa edilmemeli. Zira yavru anneden 4-5 ay süt emmek zorunda. Anne sütüyle büyüyor ve anne terk ederse yavrunun vefatı demek. O yüzden yabanî, ürkek, içine kapanık bu tipi, hayat alanları olan mağaralarında rahatsız etmememiz kritik derece kıymetli. Bu az çeşidi korumak istiyoruz. Habitat yoksa tipler de yok” diye konuştu.
GÜNÜN 12 SAATİ KARADA, 12 SAATİ DENİZDE
Akdeniz foklarının günün yarısını denizde, yarısını karada geçirdiğine dikkati çeken Kıraç, hayat alanlarının hem dağınık hem de çok güç yerler olması nedeniyle yeni çalışmanın 2019’dan 2024’e kadar 5 yıl sürdüğünü anlattı. Bu yıl Türkiye kıyılarındaki yavrulardan ‘Deniz’ ismi verilen yavrunun Bodrum’da, başkalarının Fethiye, Datça, Dalaman, Kaş, Demre, Muratpaşa ve Gazipaşa ilçelerinde olduğunu belirten Kıraç, “Her yıl temmuz-ağustos ayları hamilelik devirleri. Eylül, ekim ve kasım aylarında ise doğum yaparlar. Nisan ayına kadar da bebeklerin emzirme devri devam eder. Doğumları hiç insan hareketinin olmadığı mağaraların içindeki kara kısımlarda yahut bazen de kıyılarda açıkta yapabiliyorlar. Yavrular, 3 yılda büyüyüp erişkinliğe ulaşıyor. Deniz kaplumbağaları üzere değiller, günün 12 saatini karada, 12 saatini denizde geçiriyor. O yüzden her gün karaya bağımlılar. Yaşamaları için bu kıyılarımızın korunması gerekiyor. Lakin maalesef Türkiye’de dokunulmamış kıyılarımızda yapılaşma, betonlaşma ve orantısız turizm baskısı var. Bu da habitatları yok ediyor” dedi.
EN ÜRKEK VE SAYISI EN AZ FOK TÜRÜ
Dünyada yaşayan 33 fok tipi içindeki en ürkek, utangaç ve sayıca az, kuşağı tehlike altındakinin Akdeniz fokları olduğuna dikkati çeken Kıraç, şu davette bulundu:
“SAD liderimiz Cihan Darıcı ile ortak görüşümüz şöyle; Kuzey ve Güney kutuplarındaki fokların nüfusları yüz binler hatta milyonlarla söz ediliyor ve zati Akdeniz’de yaşamıyor. Bu bakımdan biyoçeşitliliğin korunması çok kıymetli. Ticari bir getirisi yok üzere görünüyor. Algılama; ‘Turizm ise pahalı, iktisat ise bedelli, bunlar değilse değildir. Gerisinin canı çıksın.’ Türkiye’deki mantık bu, onun için kaybediyoruz. Ticari bedeli olmayan bedeller de vardır ve yalnızca foktan bahsetmiyoruz. Bunu söylerken tek bir tıp üzerinde durmuyoruz. Diyoruz ki yalnızca Akdeniz foku üzerine yahut bir yunus tipi yahut bir deniz kaplumbağası üzerine konuşmuyoruz. SAD, deniz ve kıyı ekosistemlerini bir ve biyolojik çeşitliliğini bütün olarak düşünüyor ve bütün olarak korunması gerektiğine inanıyoruz. Akdeniz fokundan bahsederken aslında tek bir tıbbın korunmasını değil; deniz kıyı ekosistemlerinin ayrılmaz modülleri olan orfoz, posidonia deniz çayırı, karadoğan üzere öbür kilit canlıları da hesaba katıyoruz. Biyolojik çeşitliliği muhafazanın özü, habitatın korunmasıdır. Bu habitat dediğimiz hem deniz hem kıyısal habitattır. İkisini birbirinden ayıramayız, bunların etle tırnak üzere olduğu düşünüyoruz.”