Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, “Suriye halkının acil gereksinimlerinin olduğu bir devirdeyiz, bunlar ötelenemez. Mültecilerin Suriye’ye geri dönebilmelerini sağlamak durumundayız. Şu an orada kurumsal meseleler da var, bürokrasi ve kamu hizmetleri maalesef çökmüş durumda. Hasebiyle bunlara tekrar işlerlik kazandırmak gerekiyor.” dedi.
Fidan, Katar merkezli Al Jazeera televizyonuna Orta Doğu’daki gelişmelere ait değerlendirmelerde bulundu.
ABD’nin seçilmiş başkanı Donald Trump’ın Suriye’deki iktidar değişikliğinde Türkiye’nin rolüne ait tezlerine yönelik, “Bu ele geçirme olarak tanımlanamaz. Suriye’de yaşanan hadiseyi bu halde tanımlamak önemli bir yanılgı olur. Suriye halkı açısından bu bir ele geçirme değil. Yaşanan şey, Suriye halkının iradesinin idaresi ele alması, orada denetimi ele almış olmasıdır.” tabirini kullandı.
Fidan, “Suriye’yi yönetecek gücün Türkiye’yle olduğunu söylemek gerçek olmaz mı?” sorusuna, “Biz asla bu türlü bir şey istemeyiz. Bölgemizde yaşananlardan hepimizin büyük dersler çıkardığına inanıyorum.” diyerek, tahakküm kültürünün bölgeyi mahvettiğine işaret etti.
“Dolayısıyla ne Türk tahakkümü, ne Fars tahakkümü, ne de Arap tahakkümü olmalı. Daima birlikte işbirliğini temel almalıyız.” diyen Fidan, Suriye halkının yanında olunması gerektiğini ve bunun tahakküm üzere görülmemesi gerektiğini vurguladı.
” YPG, temel prestijiyle PKK’nın uzantısıdır”
Fidan, PKK terör örgütünün Suriye’deki uzantısı YPG’nin Türkiye için kıymetli bir tehdit oluşturduğunu belirterek, YPG’nin işgal ettiği yerlerdeki varlığını ve hakimiyetini sürdürmeye çalıştığını tabir etti.
YPG’nin kendisini Batı’ya DEAŞ’la çabada eden bir küme olarak göstermeye çalıştığını vurgulayan Fidan, şunları kaydetti:
“Bu, onların gerçek kimliğini hakikat yansıtan bir tanımlama değil. Çünkü onlar orada esasen bir terör örgütü olarak bulunuyorlar. DEAŞ ile uğraş, tek başına bir yeterlilik göstergesi olamaz. Çünkü orada farklı devletler ve farklı kümeler da oldu, farklı nedenlerde bunların her biri DEAŞ ile çaba etti. YPG, temel prestijiyle PKK’nın uzantısıdır. (YPG/PKK) Saflarını Türkiye, İran, Irak ve Avrupa ülkelerinde gelen memleketler arası yabancı terörist savaşçılarla doldurmuş bir örgüttür. Lakin Batılı dostlarımız, YPG’nin esasen PKK’nın uzantısı olduğu gerçeğini ne yazık ki görmezden geliyorlar.”
Bakan Fidan, “ABD Savunma Bakanı Ash Carter, 2016 yılında Kongre’de YPG ile PKK ortasında temas olduğunu itiraf etmişti. YPG ile PKK’nın birebir şey olduğunu açıklamıştı. ABD, PKK’yı terör örgütü olarak görüyor. Bu durumda ABD’ye, ana bileşeni YPG’den oluşan SDG’ye verdiği dayanağı kesmesi davetinde bulunuyor musunuz?” sorusuna, Türkiye’nin, uzun müddettir ABD’ye bu istikamette davette bulunduğu cevabını verdi.
Bu davetlere yönelik yansılara ait Fidan, “Her şey aslında (ABD’nin eski Başkanı) Obama döneminde başladı. O vakit bize yaptıkları açıklama, bunun süreksiz bir düzenleme olduğu istikametindeydi.” dedi.
Bakan Fidan, bunun Türkiye olarak ulusal çıkarlar açısından bir tehdit olduğuna dikkati çekerek, “Bölgedeki istikrarlar bozulsun istemiyoruz. Fakat ulusal çıkarlarımızı gözetmek ve korumak zorundayız. ABD ile bu husustaki görüşmelerimiz sürüyor.” dedi.
Türkiye’nin Suriye’de askeri operasyon yapacağı savlarına ait soru üzerine, Şam’da yeni idare devrinin başladığını anımsatan Fidan, bu hususun öncelikle yeni idarenin sorunu olduğunu ve bunun çözülmesi durumunda Türkiye’nin müdahalesine gerek kalmayacağını kaydetti.
Fidan, yeni idarenin Suriye’de büsbütün denetimi ele alması gerektiğini vurguladı.
“Başta siviller olmak üzere Kürtler de asli memleketlerinde yaşamalı”
Fidan, “Türkiye açısından bakıldığında, Suriye’de bir özerk Kürt bölgesi yahut Kürt oluşumu kelam konusu olabilir mi? Yoksa Türkiye bu bir tehdit olarak mı algılar?” sorusuna şu cevabı verdi:
“Benim Suriye halkı ismine konuşmam yanlışsız olmaz. Sorduğunuz konu, Suriye halkının bileceği bir iştir. Bu onların vereceği bir karar. Fakat ben hem bir temenni, hem Türkiye’nin siyaseti olarak şunu söyleyebilirim. Suriye’de Kürt, Arap, Türkmen, herkesin, tüm sivillerin asli yerlerinde yaşamalarını istiyoruz.
Hiç kimse rahatsız edilmemeli, kentlerini, köylerini terk etmek zorunda bırakılmamalı. Öteki yere göçe zorlanmış olanlar, tekrar memleketlerine dönebilmeli. Kelamın özü, başta siviller olmak üzere Kürtler de asli memleketlerinde yaşamalı.”
Fidan, Türkiye’nin Suriye’deki Türk askeri varlığının iki amacı olduğuna, birincisinin Türkiye’ye daha fazla kitlesel göçü engellemek, ikinci gayenin de, terörle gayret olduğuna dikkati çekti.
Türkiye’nin bu iki sorun çözüldüğü takdirde Suriye’de durması için rastgele bir sebebi kalmayacağının altını çizen Fidan, halihazırda bu istikamette hakikat adımların atıldığını bildirdi.
Fidan, Suriye’deki durumun gidişatının görülmesi için vakit verilmesi gerektiğine işaret etti.
Suriye’deki yeni idarenin yasal muhatap olarak görüldüğünü ve onlarla bağlantı kurulmaya başlandığını aktaran Fidan, Türkiye’nin Şam Büyükelçiliğinin yine faaliyete geçtiği anımsattı.
“(Suriyeli mülteciler) Dönmeyi arzulamaları doğal ki memnuniyetle karşılanır”
Fidan, Avrupa Birliği’nin (AB) eninde sonunda Suriye’ye yönelik yaptırımları kaldıracağını düşündüğünü söyleyerek, AB Komisyonu Başkanı Ursula von der Leyen’in Ankara’daki temaslarına değindi.
“Aldığımız ileti şu: Şam idaresi gerçek adımlar atarsa, sanırım yaptırımları kaldırmaya hazırlar. Yaptırımlar, kalkınma ve göçmenlerin geri dönüşünün tıpkı anda olamayacağının farkındalar. ” diyen Fidan, yeni hükümetin, kalkınma istikametinde adım atarak insanların temel muhtaçlıklarını karşılayabilmesi ve mültecilerin geri dönebileceği ortam hazırlanabilmesi için yaptırımların kalkması gerektiğini vurguladı.
Bakan Fidan, “Bunu yapmak için de Şam’daki idaresi legal olarak tanımak gerekiyor. Sizce AB ve ABD bunu yapmalı mı? Şam’daki yetkilileri şu etapta yasal bir hükümet olarak tanımalılar mı?” sorusuna, “Biliyorsunuz bunun iki boyutu var. Biri yasal boyut, başkası pratik boyut. Şu an pratik adımlardan bahsediyoruz. Biliyorsunuz, Şam’daki hükümetle irtibata geçme ve onlarla görüşme fiilen esasen başlamış vaziyette. BM, AB ve kimi Avrupa ülke yetkililerini görüyoruz. Şam’daki hükümetle temas kurmaya başladılar.” cevabını verdi.
Türkiye’deki Suriyeli mültecilerin, ülkelerinde yeni ortamın kıymetlendirilerek, istekli, inançlı bir formda geri dönmesinin umulduğunu kaydeden Fidan, “Dönmeyi arzulamaları alışılmış ki memnuniyetle karşılanır.” tabirini kullandı.
Fidan, ülkesine dönen Suriyeli mülteci sayısında yavaş bir artış görüldüğünü söyleyerek, daha fazla istikrar ve daha inançlı bir ortam görüldükçe daha fazla insanın geri döneceğini düşündüğünü belirtti. Bakan Fidan, “Ama bunun için şimdi çok erken.” dedi.
“Suriye halkının acil muhtaçlıklarının olduğu bir devirdeyiz, bunlar ötelenemez”
“Şam’daki yeni yetkililerle direkt temasınız var mı? Onlar ve HTŞ hakkındaki niyetiniz nedir? Batılı yetkilileri dinlediğimiz vakit, HTŞ’nin El Esas üzere kümelerle geçmişteki irtibatları hakkında çok fazla telaş duyuyoruz. Sayın Dışişleri Bakanı, HTŞ sizce geçmişle temaslarını kesti mi?” sorusuna, Fidan, 13 yıl Ulusal İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanlığı yaptığını hatırlatarak karşılık verdi.
Fidan, İdlib’in coğrafik olarak Türkiye’nin yakınında olduğuna değinerek, “Doğal olarak teröristleri ve terör irtibatlı faaliyetleri yakından takip ediyoruz. HTŞ’nin El Düstur, DEAŞ ve gibisi radikal ögelerden uzaklaşmak için büyük adımlar attığını düşünüyorum.” dedi.
Türkiye’nin Suriye’de tekrar bir iç çatışma görmek istemediğini belirten Fidan, şunları kaydetti:
“Bu nedenledir ki biz tüm muhalif kümelere bir ortaya gelmeleri ve daima bir arada kapsayıcı bir hükümet kurmaları istikametinde yapan tavsiyelerde bulunuyoruz. Suriye halkının acil gereksinimlerinin olduğu bir devirdeyiz, bunlar ötelenemez. Mültecilerin Suriye’ye geri dönebilmelerini sağlamak durumundayız. Şu an orada kurumsal meseleler da var, bürokrasi ve kamu hizmetleri maalesef çökmüş durumda. Münasebetiyle bunlara tekrar işlerlik kazandırmak gerekiyor. İnsanlara temel hizmetler, sıhhat, ulaşım, besin, eğitim, irtibat bir an evvel sağlanmalı. Beşerler hayatın olağanlaştığını fakat bu halde hissedebilirler.”
“Bölge yakın geçmişten büyük dersler çıkardı”
Fidan, bu süreçte Rusya ve İran ile görüşüldüğünü ve Türkiye’nin iletilerinin iletildiğini söyleyerek, bölgenin yakın geçmişten büyük dersler çıkardığını belirtti.
Türkiye’nin, Rusya ve İran ile “açık ve dürüst” bir halde konuştuğunu vurgulayan Fidan, “Ruslar da İranlılar da uzun vakittir Suriye’de çalıştıkları için rejimin gidişatının makûs olduğunu zati görüyorlardı. Esad rejiminin sıkıntılarını yakinen biliyorlardı. Münasebetiyle makul bir noktada, bizim iletilerimizin hakikat olduğu sonucuna vardılar.” diye konuştu.
“Türkiye’nin Suriye’de rastgele bir tahakküm peşinde olduğu şeklinde bir izlenim doğmasını istemiyoruz”
Türkiye’nin, Suriye’deki muhaliflerin büyük bir taarruza başlayacağından haberdar olmadığını söyleyen Fidan, şu değerlendirmede bulundu:
“Malumunuz, uzun vakittir bilhassa HTŞ’nin bu türlü bir niyeti olduğundan haberdardık. Lakin bizim tavrımız ve temel tasamız temelde iki sıkıntıya odaklanmış durumdaydı: Suriye’deki daha büyük istikrarsızlık sonucunda daha büyük göç akını yaşanması ve terör risklerinin artması. Rejimin, bilhassa son iki-üç yıldır iyece zayıfladığını biliyorduk. Muhalif güçlerin kuzeyden yapacakları ani bir askeri harekatın bir biçimde başarılı olacağının farkındaydık.
Ancak İranlıların ve Rusların ağır silahlar kullanıp kullanmayacaklarının olağan ki garantisi yoktu. Bilhassa de sivilleri hiçbir ayrım gözetmeksizin bombalamaya başlayabilirler, bu da muhaliflerin denetimindeki yerlerde büyük bir terör, panik ve şok yaratabilirdi. Bunun garantisi yoktu. Lakin son hadisede Şam’a gerçek harekete geçmelerinin akabinde, bize düşen durumu denetim altında tutmak ve işin salimen sonuçlanmasını sağlamaktı. Bu nedenle diplomatik adımların ve gayretlerin bilhassa değerli olduğunu düşündük.”
Bakan Fidan, son gelişmelerle birlikte Türkiye’nin bölgedeki sorumluluğunun arttığının altını çizerek, Suriye’de yeni kurulan hükümete teknik yardım sağlanması istikametinde elinden geleni yapması gerektiğini söyledi.
Suriye’de devlet kurumlarının tamamının çökmüş vaziyette olduğunu hatırlatan Fidan, yeni hükümetin ülkeyi yine inşa etmesi için uğraşlı bir biçimde çalışması gerektiğini aktardı.
Fidan, Türkiye’nin nüfuzunu Suriye’ye halkına daha fazla yardım ve işbirliği için kullanmak istediğini lisana getirerek, “Özellikle bölge ülkelerinde Türkiye’nin Suriye’de rastgele bir tahakküm peşinde olduğu şeklinde bir izlenim doğmasını istemiyoruz. Biz Suriye’de, başka kardeş ülkeler ve milletlerarası aktörle ile birlikte çalışmak istiyoruz. Bölgedeki kimi ülkelerin geçmişte yaptıkları yanılgıyı tekrarlamak istemiyoruz. Tahakküme kalkışmak, her şeyden evvel Suriye halkına karşı saygısızlık olur. İkinci olarak da hiçbir ülke Suriye’nin meselelerini tek başına çözemez. Bu nedenle daima birlikte çalışmamız gerekiyor.” dedi.
“Kapsayıcı bir hükümet kurmalarını istiyoruz”
Türkiye’nin kalkınma ve siyasi istikrar sorunlarının çözülmesi konusunda, komşuları başta olmak üzere Irak, Ürdün, Mısır, Suudi Arabistan, Katar, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) üzere ülkelerle birlikte çalışılması gerektiğini vurguladı.
Fidan, bölgede birtakım tansiyonların olabileceğini, herkesi mutlu etmek ve taleplerini tümüyle karşılamanın neredeyse imkansız olduğunu kaydederek, memleketler arası ve bölgesel toplum olarak üzerinde mutabakat sağlanan unsurlara bakılması gerektiğini kaydetti.
Şam’daki yeni hükümetten beklentilere yönelik Fidan, şunları kaydetti:
“Yeni idaresi başta DEAŞ ve PKK olmak üzere terör kümeleriyle işbirliği içinde görmek istemiyoruz. Komşu ülkelere rastgele bir tehdit oluşturmalarını istemiyoruz. Azınlıklara, Hristiyanlara, Alevilere, Ezidilere, Türkmenlere, Kürtlere makus davranmalarını istemiyoruz. Kapsayıcı bir hükümet kurmalarını, ülkenin toprak bütünlüğünü, siyasi birliği ve egemenliği sağlamalarını istiyoruz. Bunlar herkesin üzerinde mutabık kaldığı unsurlar. Bence bu unsurlar üzerinde mutabık olan tüm tarafların, Şam hükümetine bu unsurlar doğrultusundaki beklentilerini iletmesi lazım.”
Fidan, “ABD’nin YPG’yi destekleyerek bir terör kümesini desteklediğini düşünüyor musunuz?” sorusuna, “Evet” cevabını vererek, bunun ABD’li yetkililere tekraren, açık açık hatırlatıldığını vurguladı.
Bakan Fidan, “Peki bu siyaset değişmezse, bu sizi Amerika Birleşik Devletleri ile bilhassa de iktidara gelen yeni idareyle bir çarpışma rotasına sokar mı?” sorusuna da, şu cevabı verdi:
“İşte bu tam da bizim yıllardır kaçınmaya çalıştığımız şey. Bir yandan terör tehdidi ile uğraş ettik, öbür yandan da ABD ile karşı karşıya gelmemeye itina gösterdik. Bu maksatla Suriye’deki Amerikan güçleriyle bir çatışmasızlık sistemi kurduk. Böylelikle terörist amaçlara yönelik operasyonlarımızı, istihbarat ve askeri operasyonlarımızı yürütürken birebir vakitte Amerikalılarla çatışmasızlığı sağladık. Yani diplomatik ve askeri açıdan kuvvetli bir işti lakin şu ana kadar buraya getirdik, lakin her vakit büyük bir çatışma riskini göze alarak, zira dediğim üzere, onların orada varlığı var, bizim de orada varoluşsal tehdidimiz var. Hasebiyle şu an her iki taraf da bu sorunun farkında. Buna uygun adımlar atıyoruz. Lider Trump birinci periyodunda bu siyasetlerden vazgeçilmesi için birkaç kere talimat vermişti fakat maalesef o vakit kimse onu dinlemedi.”
ABD’nin, Türkiye’den, PKK/YPG’ye karşı büyük bir taarruz başlatmaması talebinde bulunduğu tezlerine yönelik, “DEAŞ ilgili operasyonların aksamaması konusunda daima bir vurgu var. Lakin bizden, kendimize yönelik terör tehdidini ele almamamızı isteyemezler. Esasen bu türlü bir şeyi dinlemeyiz. Bunu yapamazlar…” karşılığını verdi.
Fidan, öbür bir yol bulunması gerektiğini, Türkiye’nin operasyonlara devam edeceğini vurguladı.
“Netanyahu hükümeti, intihara meyilli bir hükümet”
Bakan Fidan, İsrail’in Golan zirvelerindeki işgalini genişletmesine ait, “Olayların birinci günlerinde İsrail tarafından atılan birinci birkaç adım, birtakım güvenlik tedbirleri üzere okunabilirdi. Lakin (İsrail Başbakanı Binyamin) Netanyahu hükümetinin işgal altındaki Golan Tepeleri’ndeki nüfusu iki katına çıkardığını açıklamasının akabinde olay bence bu yeni bir boyut kazandı.” değerlendirmesini yaptı.
“Netanyahu hükümeti bence yalnızca soykırımcı değil, birebir vakitte intihara da meyilli bir hükümet. Bu hükümet, yalnızca bölgemizin, Arapların ve Müslümanların geleceğini değil, Yahudi ve İsrail halkının geleceğini de tehdit ediyor.” diyen Fidan, Netanyahu hükümetinin gelecek için de büyük, berbat bir miras oluşturduğunu söyledi.
“İran’ın Dini Lideri Ayetullah Ali Hamaney’e kulak verecek olursak, çarşamba günü Esad’ın devrilmesinin ABD ve İsrail’in bir planının sonucu olduğunu söyledi. Yani, sanırım onların bakış açısına nazaran, ‘…direniş ekseni’ olarak isimlendirdikleri ‘Bu kırıldı…’ diyorlar. Siz bunu nasıl görüyorsunuz?” sorusuna da, Fidan şu karşılığı verdi:
“İranlı dostlarımız kusura bakmasınlar. Biz onlarla bu tartışmayı, tahminen de bin kere yaptık. Gerçekten onların Suriye’deki varlığının Gazze’de büyük bir soykırımı engellemediği görüldü.”