Bahçeşehir Üniversitesi İktisat Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Emin Köksal, rekabet gücünün inovasyon ve dijital dönüşümde belirleyici olduğunu belirterek, bu sürecin önündeki en büyük pürüzün “tekelleşme” olduğunu söyledi.
AA muhabirine değerlendirmelerde bulunan Köksal, son 25 yıldır teknoloji ve dijitalleşmenin global ekonomileri gibisi görülmemiş bir dönüşüme zorladığını, rekabet gücünün de bu süreçte giderek kıymet kazandığını belirtti.
Köksal, dijitalleşme öncesi periyotta ekonomilere taraf veren şirketlerin petrol şirketleri olduğunu fakat onların yerini artık teknoloji şirketlerinin aldığını tabir ederek, bu dönüşümün beraberinde getirdiği kimi “ciddi zorluklara” dikkati çekti.
Bu zorlukların başında “tekelleşme”nin geldiğini vurgulayan Köksal, dijital platformların popülerleşmesiyle güçlenen “ağ etkisinin” bu platformları denetim eden şirketlere piyasada daha da baskın hale gelme avantajı sağladığını ve rekabeti zayıflattığını vurguladı.
Köksal, “Yani bir platform ne kadar çok kullanıcıya sahipse o kadar kıymetli hale geliyor. WhatsApp’ı düşünün mesela. Neden kullanıyorsunuz? Zira herkesin kullandığını biliyorsunuz. Yeni bir iletileşme uygulaması çıksa, ne kadar düzgün olursa olsun insanları oraya çekmek çok sıkıntı.” dedi.
Dijital dönüşümle ortaya çıkan öteki bir zorluğun da “veri avantajı” olduğunu aktaran Köksal, dijital platformların topladıkları devasa bilgileri tahlil ederek, hizmetlerini daima güzelleştirdiklerini kaydetti.
Köksal, büyük dataları elinde bulunduran şirketlerin birebir vakitte “ölçek ekonomisi” avantajıyla rekabeti önemli biçimde kısıtladığını vurgulayarak, “Bu platformları kurmak için başlangıç maliyetleri çok yüksek lakin sonrasında her yeni kullanıcının maliyeti neredeyse sıfır. Bu da büyük oyuncuların inanılmaz bir maliyet avantajına sahip olması demek.” diye konuştu.
Dijital platformlar rekabeti zayıflatıyor
Büyük teknoloji şirketlerinin dijital ekosistemde belirleyici pozisyona geldiğini söz eden Köksal, “Google ve Meta, dijital dünyanın altyapısını denetim eden şirketler haline gelirken, rekabeti kısıtlayan uygulamalarıyla tasa yaratıyor. Örneğin, Google’ın arama sonuçlarında kendi hizmetlerini üst sıralara yerleştirmesi yahut Apple’ın App Store’da birtakım uygulamalara kısıtlama getirmesi rekabeti olumsuz etkiliyor.” değerlendirmesini yaptı.
Köksal, bu şirketlerin “katil devralmalar” (killer acquisations) stratejileriyle de piyasada kendilerine potansiyel rakip olabilecek küçük şirketleri daha büyümeden satın aldıklarını kaydederek, ” Facebook’un Instagram’ı satın alması bunun en âlâ huylu örneği. Lakin birden fazla vakit satın alma sonrası hizmetlerin sonlandırıldığını görüyoruz.” dedi.
Rekabeti kolaylaştıran yasalar yetersiz
Tekelleşmenin önüne geçerek rekabeti kolaylaştıran maddelerin dijital kesimin süratli gelişen dinamik yapısına ayak uydurmakta zorlandığının altını çizen Köksal, şöyle devam etti:
“Yapay zeka alanındaki baş döndürücü gelişmeler bunun en aktüel örneği. Her gün yeni bir teknolojik atılım, yeni bir iş modeli yahut yeni bir dijital platform ortaya çıkıyor. Bu dinamik yapı içinde klâsik rekabet hukuku araçlarının yetersiz kalabildiğini görüyoruz. Mevcut sistemde, rekabete muhalif bir davranış tespit edildiğinde soruşturma açılıyor ve bu süreç ortalama 1,5 yıl sürüyor.
Dijital pazarların süratli değişen tabiatı düşünüldüğünde, bu müddet zarfında pazarda geri döndürülemez hasarlar oluşabiliyor. Bilhassa büyük platformların tekrarlayan anti-rekabetçi davranışları kelam konusu olduğunda, her bir soruşturma için bu kadar beklemek toplumsal refah açısından önemli kayıplara yol açıyor.”
” Türkiye’nin dinamik bir teşebbüsçü ekosistemi var”
Türkiye’nin dijital dönüşüm sürecinde değerli fırsatlar barındırdığını aktaran Köksal, Türkiye’nin son yıllarda dijital iktisat alanında değerli adımlar attığını, bilhassa e-ticaret, fintech ve oyun kesimlerinde başarılı teşebbüslerin ortaya çıktığını söyledi.
Köksal, “E-ticaret hacmimiz son yıllarda inanılmaz bir süratle büyüyor. Bilhassa kovid salgını periyodunda fevkalade bir sıçrama yaşandı. Kimi yerli teşebbüslerimiz küresel pazarlara açıldı. En büyük avantajlarımızdan biri, genç ve teknoloji meraklısı bir nüfusa sahip olmamız. Bu fevkalade bir potansiyel yaratıyor. Girişimcilik ekosistemimiz de giderek olgunlaşıyor.” dedi.
Türkiye’de sürdürülebilir büyüme için sağlıklı bir rekabet ortamına muhtaçlık duyulduğunu belirten Köksal, şu değerlendirmelerde bulundu:
“Düzenleyici çerçeve hala yetersiz. Şu anda 6563 sayılı Elektronik Ticaret Kanunu ve 4054 sayılı Rekabet Kanunu yürürlükte fakat bu yasalar dijital çağın yeni zorluklarına cevap vermekte zorlanıyor. Dijital altyapı yatırımları konusunda daha fazla efor gerekiyor. Bilhassa fiber internet altyapısının yaygınlaştırılması kritik ehemmiyet taşıyor. Ayrıyeten 5G üzere yeni kuşak teknolojilere geçiş süreci hızlandırılmalı. Bir öteki kıymetli mevzu ise nitelikli insan kaynağı eksikliği. Türkiye’de yazılım ve bilişim alanında önemli bir uzman açığı var ve bu açık giderek büyüyor.”
“Türkiye, yeni düzenlemelerle dijital rekabeti artırabilir”
Köksal, Türkiye’de dijital rekabeti artırmaya yönelik düzenlemeler kapsamında Rekabet Kurumunun hazırladığı yeni kanun taslağına değinerek, “Taslağın en değerli ögelerinden biri, ‘önemli pazar gücüne sahip’ platformlara yönelik ek yükümlülükler getirmesi. Tüm platformları birebir kurallara tabi tutmak yerine, piyasada belirleyici güce sahip olanlardan daha fazla şeffaflık ve sorumluluk bekleniyor.” tabirlerini kullandı.
Veri paylaşımı konusundaki düzenlemelerin kritik değere sahip olduğunu vurgulayan Köksal, bu düzenlemelerle büyük platformların, topladıkları dataları muhakkak şartlar altında öteki oyuncularla paylaşmak zorunda kalacağını, bunun da bilhassa yeni teşebbüsler için büyük bir fırsat yaratabileceğini söyledi.
Köksal, büyük platformların kendi eser ve hizmetlerini kayırmalarına karşı daha sıkı düzenlemeler getirileceğini söz ederek, “Rekabetin korunması, bilhassa KOBİ’ler için kritik bir sorun. Bu düzenlemelerin olumlu tesirlerini e-ticaret ve arama motoru hizmetlerinde görmeye başlayacağız.” dedi.
Yeni düzenlemeyle kullanıcıların kendi bilgilerinin nasıl kullanıldığı konusunda daha fazla kelam sahibi olacağına işaret eden Köksal, “Kullanıcılar, platformlar ortası geçiş yapabilecek ve daha şeffaf bir hizmet alabilecekler. Düşünün, bir e-ticaret platformunda yıllarca alışveriş yaptınız ve güçlü bir alışveriş geçmişiniz oluştu. Yeni düzenlemeyle bu bilgiyi öbür bir platforma taşıyabileceksiniz.” dedi.
Köksal, şu anda büyük platformların yarattığı rekabet baskısı altında ayakta kalmaya çalışan pek çok yerli teşebbüs olduğunu, yeni düzenlemeyle daha adil bir rekabet ortamında, yerli teşebbüsler için de değerli fırsatların ortaya çıkacağını vurguladı.
Düzenlemelerin uygulanması ve denetlenmesinin kritik kıymete sahip olduğuna işaret eden Köksal, “En yeterli tasarlanmış düzenleme bile tesirli bir formda uygulanmazsa istenen sonuçları vermez. Ayrıyeten, regülasyonlar bir yandan rekabeti korurken öbür yandan inovasyonu engellememeli.” halinde konuştu.