İlkay Liu
Çin imali eserler son devirde global çapta ilgi görüyor. ABD’de TikTok’un yasaklanmasına yönelik haberlerin akabinde TikTok “mültecileri” bir öteki Çin toplumsal medya uygulaması olan RedNote’a akın etti. Öte yandan Çin merkezli DeepSeek’in piyasaya sürdüğü son yapay zeka modeli de dünyada büyük yankı uyandırdı. “Kara Efsane: Wukong” isimli oyun global satışlarıyla rekorlara imza atarken, Çin imali animasyon sineması “Ne Zha 2” dünya çapında en fazla gişe hasılatı yapan animasyon sineması oldu. Milletlerarası toplumun büyük bir kısmı Çin imali eserleri rasyonel bir yaklaşımla ve memnuniyetle karşılarken, bu eserlerin güvenliğini ve özgünlüğünü sorgulayan ve hatta Çin’in “ideolojik ihracat” yaptığını tez eden birtakım olumsuz yorumlar da yapıldı.
Büyük yankı uyandıran Çin üretimi eserler, 40 yılı aşkın müddettir istikrarlı halde gelişen Çin birikiminden geliyor. Çin, yüksek kaliteli kalkınmayı teşvik etmek için bilim ve teknoloji inovasyonunu sürekli temel bir itici güç olarak görüyor. 130’dan fazla ülkenin değerlendirildiği 2024 Yılı Global İnovasyon Endeksi Raporu’nda 11. sıraya yükselen Çin, son 10 yılda endekste en süratli yükseliş gösteren ekonomilerden biri haline geldi. ABD Güvenlik ve Yükselen Teknolojiler Merkezi’ne nazaran Çin, 2020 yılında fen, teknoloji, mühendislik ve matematikten oluşan (STEM) 4 disiplinde ABD’den çok daha fazla mezun verdi. Çinli yükseköğretim kurumlarından mezun olan yaklaşık 500 bin bilgisayar bilimi öğrencisinin 100 bininden fazlası yapay zekaya odaklanırken ABD’de bu sayı sırf 30 bin civarında. ABD’li araştırma kümesi MacroPolo’ya nazaran, dünyanın en düzgün yapay zeka araştırmacılarının neredeyse yarısı Çin’den gelirken, yalnızca yüzde 18’i ABD’li.
Çin’in inovasyon ve kalkınma gücünü yeniden kendisinden aldığı, engellemeler ve baskının Çin’in bilimsel ve teknolojik ilerlemesini asla durduramayacağı, tersine inovasyon ve yaratıcılıkla önüne çıkan “darboğazları” aşıp devasa teknolojik atılımları kendi imkanlarıyla gerçekleştirebildiği net biçimde ortadadır. Çin’in nükleer silahlanma ve uzay programının değerli projesi “İki bomba, bir uydu” programından nükleer denizaltılarına, Shenzhou beşerli uzay aracından Tiangong uzay istasyonuna, Beidou navigasyon uydu sisteminden kuantum bağlantıya, Huawei Kirin çipinden DeepSeek’e kadar tüm bilimsel ve teknolojik gelişmeler bir gerçeğe işaret ediyor; evvelce bu gelişmelerin takipçisi pozisyonunda olan Çin, günümüzde bilim ve inovasyon alanında edindiği birikimlerle ve vasıflı işgücüyle artık rakipleriyle birebir kulvarda hatta önder pozisyonda ilerliyor.
Nvidia, Amazon, Microsoft üzere teknoloji devleri ve çok sayıda teşebbüs şirketi, DeepSeek ile işbirliklerini duyurarak somut adımlarla inanç oyu verdi. Ayrıyeten günümüzde Çinli gençler Batı kültürünü körü körüne takip etmektense klasik Çin kültürünün derinliklerine inip kadim uygarlıklardan ilham alıyor ve teknoloji ve inovasyon ile uygarlıkları tekrar canlandırıyor, Çin mirasını ve Çin kültürünü dünyaya itimatla anlatıyor.
Çin, dışa açıklık ve müsamaha, adalet ve hakkaniyet, ahenk içinde bir ortada yaşama, çeşitlilik ve birbirinden öğrenme, dayanışma ve işbirliğinden oluşan temel anlayışları savunarak İnsanlığın Ortak Mukadderat Topluluğu Girişimi’nin öncüsü oldu. Çin imali eserlerin yankı uyandırması da bu teşebbüsün geçerli ve aktif olduğunun bir ispatı niteliğinde. Dayanışma, ahenk içinde bir ortada yaşama ve işbirlikleriyle edinilen ortak kar, yalnızca farklı medeniyetlerin ortak noktası değil, birebir vakitte tüm insanlığın ortak isteği.
Örneğin açık kaynaklı yapısıyla teknolojik monopole karşı çıkan DeepSeek dijital uçurumun daraltılmasına ve bilgiye eşit erişim sağlanmasına takviye oluyor. TikTok ve RedNote üzere platformlar aracılığıyla kendi yaşantılarını paylaşan beşerler fikir alışverişlerinde bulunabiliyor. “Kara Efsane: Wukong”da klasik Çin mitolojisi çağdaş bakış açısıyla tekrar anlatılırken, doğu estetiği çağdaş teknolojiyle harmanlanıyor.
Bilimsel ve teknolojik ilerleme ve yetenek yetiştirmenin hızlandırıldığı kritik bir gelişim ve dönüşüm kademesinde bulunan Türkiye de kadim uygarlığıyla büyüleyici bir tarih ve kültüre sahip. Kültürel çalışmalarıyla hem bölgede hem de dünya genelinde büyük ilgi gören Türkiye, ülkeye gelen turist sayısıyla rekor üstüne rekor kırıyor. Ayrıyeten dizi ihracatında da arka arda birkaç yıldır dünya ikincisi pozisyonunda.
Çin ile Türkiye ortasındaki kültürel etkileşim son yıllarda sürat kazandı. Anadolu’nun binlerce yıllık medeniyetini folklörle dünyaya tanıtan “Anadolu Ateşi” dans gösterisi ve İzmir Devlet Senfoni Orkestrası performansları Çin’de de büyük ilgi uyandırmıştı. Öte yandan etkileyici sahne dekoruyla izleyicilere Çin kültürünün büyüleyici hoşluklarını yaşatan Çin’in “Şiirsel Dans Draması: Mavi-Yeşil” performansı Türkiye’de de beğeni kazanmıştı. “Sanxingdui’den Çıkarılan Kültürel Kalıntılar Fotoğraf Sergisi” antik Shu kültürü ile kadim Anadolu medeniyetlerini bir ortaya getirdi.
Çin’in Dört Büyük Klasik Romanı’ndan biri olan ve kısa müddet evvel birinci defa Türkçeye çevrilip yayımlanan “Kızıl Köşkün Rüyası”, Türk okurlara klasik Çin edebiyatını ve klâsik kültürünü tanıtan yeni bir pencere açtı.
Çin, “bilim ve teknoloji artı kültür” yaklaşımıyla, medeniyetler ve kültürler ortasındaki alışveriş ve diyaloğu teşvik etmeyi, daha yüksek seviyede dışa açıklık, işbirliği ve kalkınma yoluyla karşılıklı fayda ve ortak kar sağlamayı ve yüksek kaliteli kamu eserleriyle İnsanlığın Ortak Yazgı Topluluğu Teşebbüsü’nü uygulamayı amaçlıyor. Bu amaçlar doğrultusunda Çin, Türkiye de dahil olmak üzere milletlerarası toplumla çalışma konusundaki kararlılığını sürdürüyor.
İlkay Liu’nun “Çin üretimi eserlerin büyük yankı uyandırması aslında ‘Farklılıkta Uyum’un yankısıdır” isimli yazısı 27 Şubat 2025’te Milliyet’te yayımlanmıştır.