Bugün, dünya çapında pek çok marka ve firmanın indirim yaptığı, müşterilerin indirimlerden faydalanabilmek için mağazalarda izdiham yarattığı gün olan Black Friday (Kara Cuma).
Türkiye’deki şirketler tarafından da “Efsane Cuma”, “Şahane Cuma”, “Müthiş Cuma”, “Güldüren Cuma” üzere çeşitli isimlerle pazarlanıyor.
Tüm dünyada vitrinleri, “kaçırılmayacak fırsatlar”, “büyük indirimler” süslüyor. Türkiye’de de durum farklı değil.
Peki bu gelenek nasıl başladı? İktisada tesirleri ne?
Black Friday, insanların her yıl Kasım’ın dördüncü perşembesinde kutlanan Şükran Günü’nden sonraki Cuma günü aileleriyle kent merkezlerinde alışverişe çıktığı ABD’de başlayan bir gelenek. Bu günde olabildiğince fazla müşteriye eser satmak isteyen şirketler ise indirimlerinde birbirileriyle yarışıyor.
Black Friday sözünün birinci olarak kullanıldığı yer Kasım 1951’de Factory Management and Maintenance (Fabrika İdaresi ve Bakımı) isimli mecmua. O gün personellerin hasta olduğunu söyleyip işe gelmemesi nedeniyle bu türlü bir isim takılmış. Birebir yıllarda Philedelphia polisi de kent merkezindeki çok kalabalıktan dolayı o güne bu ismi vermiş.
Türkiye’de olduğu üzere ABD’de de şirketler yıllar içinde Kara Cuma’yı kulağa daha müspet gelen bir isimle değiştirmeye çabaladı ama başarılı olamadı.
ABD’den yayıldı
Küreselleşmeyle birlikte Black Friday’de indirim yapma kültürü, ABD’den başka ülkelere de yayılmaya başladı.
Önce ABD’nin kuzey komşusu Kanada bunu benimsedi. Kanadalıların Black Friday’lerde hudut kentlerinden ABD’ye giderek alışveriş yapması, bunu kolaylaştıran bir etkendi.
Bugün Hindistan’dan Meksika’ya kadar çok sayıda ülkede Black Friday indirimleri yapılıyor.
İngiltere’de de 2010’dan itibaren Black Friday’e yönelik pazarlama kampanyaları arttı.
ABD’li çevrimiçi alışveriş sitesi Amazon, indirimlerini İngiltere sitesinde de uygulamaya başlarken ABD’li Walmart’ın sahibi olduğu ASDA süpermarketlerinde de Black Friday düzenlendi. İndirimler vakitle öteki şirketlere de yayıldı.
Sanal alışverişin yaygınlaşmasıyla birlikte internet siteleri Black Friday’den sonraki Pazartesi gününü Cyber Monday (Siber Pazartesi) ilan ederek o günlerde de büyük indirimler düzenlemeye başladı.
Kara Cuma harcaması her yıl artıyor
ABD’li Salesforce isimli şirketin araştırmasına nazaran, geçen yıl yalnızca indirim mühletince tüketiciler internet üzerinden dünya genelinde 70,9 milyar dolarlık alışveriş yaptı. Bir evvelki yıla nazaran yüzde 8’lik artış kelam konusu.
Bu yıl İngiltere’deki toplam alışverişin 9 milyar doları aşması bekleniyor.
Afrika’da da çevrim içi ödeme hizmeti sunan PayU’nun bilgilerine nazaran yalnızca 24 Kasım 2023 günü yapılan ödemeler, Nijerya, Güney Afrika ve Kenya’daki günlük ortalama satışlardan yüzde 83 daha fazlaydı.
PayU, ekonomik krizin yaşandığı Arjantin’de bile geçen yıl Kara Cuma günlerinde alışverişlerin yüzde 104 arttığını aktardı.
Türkiye’de farklı isimlerle sürüyor
Black Friday indirimleri farklı isimlerle son yıllarda Türkiye’deki mağazalarda da görülebiliyor.
Ülkenin en büyük çevrimiçi alışveriş sitelerinden biri 2015’te Black Friday indirimleri uygulamaya başlarken, geçtiğimiz yıllarda bir muhafazakar giysi firması ise Black Friday’e karşı tıpkı günü White Friday (Ak Cuma) ilan ederek indirim uygulamıştı.
Her yıl çok sayıda şirket televizyon kanalları ve internetteki reklamlarında “Efsane Cuma”, “Müthiş Cuma” ve “Güldüren Cuma” üzere tabirler kullanıyor.
Türkiye’deki müşteriler sadece Türk şirketlerinden değil, erişebildikleri milletlerarası zincirlerdeki Black Friday indirimlerinden faydalanabiliyor.
İndirim ve iktisada yarar konusunda işe yarıyor mu?
Black Friday’de ilan edilen kimi indirimler gerçek indirim oranlarını yansıtmıyor.
“Yüzde 50 indirimli” diye sunulan bir eseri diğer bir mağazada daha uygun fiyata bulmak mümkün olabiliyor.
Bu yüzden çevrimiçi alışveriş sitelerinin sahiden indirim yapıp yapmadığını anlamak için kurulan Camel Camel Camel, SlickDeals Price Tracker ve PriceZombie üzere siteler, Black Friday periyodunda sıklıkla kullanılıyor.
Black Friday’in tüketicilere daha fazla para harcatarak iktisada bir katkı sunup sunmadığı da tartışma konusu.
Bazı araştırmalara nazaran beşerler Black Friday’de yaptıkları harcamalara karşılık Aralık ve Ocak aylarında daha az harcama yapıyor.
Uzmanlardan tavsiyeler
Uzmanlar, Black Friday günlerinde tuzağa düşmemek için müşterilere şu tavsiyeleri veriyor: