Yeni Sanat Vakfı Müdürü ve koleksiyoner Bekir Cantemir, Türkiye’deki sanat piyasasına ait “Türkiye’de, 2023 yılında dünyanın en büyük müzayede şirketlerinden biri olan Sotheby’s’den 428 milyon dolarlık alım yapılmış. Bu, ülkemizde önemli bir sanat piyasasının olduğunu gösteriyor. Ülkemizde bir sanat iktisadı ve önemli kültür sanat paydaşlarımız var aslında.” dedi.
“Türkiye’nin Kültür Mirası” başlıklı evrakımızın birinci haberinde tarihi, kültürel, arkeolojik ve doğal pahalara sahip kültür varlıklarının korunması ve gelecek jenerasyonlara aktarılmasının önündeki pürüzleri koleksiyoner Bekir Cantemir’le konuştuk.
Cantemir, koleksiyonerliğin insanlık tarihinde daima var olduğunu, müzeciliğin ise Orta Çağ kilise tecrübesiyle başladığını ve büyük oranda Rönesans ve Islahat Hareketleri ile öne çıkan sanat algısıyla kurumsallaştığını aktardı.
Parasal iktisadın yaygınlaşması ile koleksiyonerliğin dünya geneline yayılmış bir uğraş halini aldığını kaydeden Cantemir, yüzyıllar boyunca Batı’da önemli bir koleksiyonerlik birikimi, hukuku ve piyasası oluştuğuna dikkati çekerek, “Bizde bu bahiste mevzuat var lakin uygulamada daha korumacıyız. Muhafaza maddelerimiz var fakat yapıtlarımızı yaşatmakla ilgili problemleri olan bir deneyim yaşıyoruz.” diye konuştu.
“Sistem korumak üzerine kurulu fakat yaşatmaya şurası değil”
Bekir Cantemir, 2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Müdafaa Kanunu’na birkaç farklı açıdan bakılabileceğini aktararak, şunları kaydetti:
“Arkeoloji açısından bakarsak mesela bir yeri devlet sit alanı ilan ettiğinde oranın korunması gerekiyor. Fakat orada tarlası olan bir çiftçinin mülküne kamulaştırma yapmadığınız için bir tahlil teklifinde bulunmuyorsunuz. Mesela İznik Sur İçi sit alanı. Sarsıntıya karşı binaların yenilenmesi lazım. Ancak vatandaş konutunu yenilemek için yıktığında yerde çıkacak eserler nedeniyle binasını yenileyemiyor. Bu nedenle ya kendi tahlilini üretiyor ve eski yapıtlara ilişkin hiçbir şey kalmıyor ya da binasını yenileyemiyor. İstanbul, Bursa ya da Ankara’da eski yapıtlara hem hayatın içinde işlev yükleyemiyoruz hem de yapıtlarımızı koruyamıyoruz.”
Eski yapıtlara hayat verilmesi gerektiğini savunan Cantemir, “Bağdat Caddesi’ndeki köşkleri düşünün. Türkiye’nin en keyifli sayfiye yeri Bağdat Caddesi’ydi. Bunların birçoklarını yıkan Türkiye’nin seçkinleri apartmanlarda oturuyor şu an. Yıkılmayanlar tarihi eser mevzuatına zarurî olarak tabi olmuş. Bu hususta vatandaşlar ortasında eşitlik unsuru bozulmuş oluyor. Tarihi eser tescili olan yerlerde de ona hayat vermeyi beceremiyoruz. Prosedürler yıllar alıyor. Bunu değiştirmek için sistematik kurmak çok sıkıntı oluyor. Sistem, korumak üzerine kurulu ama yaşatmak üzerine kurulu değil.” sözlerini kullandı.
Cantemir, koleksiyonerliği yaşatabilen bir nizam kurmak gerektiğine vurgu yaparak, şu bilgileri verdi:
“Türkiye’de, 2023 yılında dünyanın en büyük müzayede şirketlerinden biri olan Sotheby’s’den 428 milyon dolarlık alım yapılmış. Bu, ülkemizde önemli bir sanat piyasasının olduğunu gösteriyor. Ülkemizde bir sanat iktisadı ve önemli kültür sanat paydaşlarımız var aslında. Derinliği tartışılabilir lakin kıymetli bir oluşum var. Bunun sistematiğini regüle etmezsek, bunları yaşatmamız sıkıntı hale geliyor. O yüzden bizim yapmamız gereken şey; koruyalım ancak korurken de yaşatalım.”
“Türkiye’de birçok müzenin envanteri yeni kuruldu”
Koleksiyonerliğin akademik ve ruhsal ehemmiyetine de değinen Cantemir, “Türkiye’de birçok müzenin envanteri yeni kuruldu. Devlet kurumları kendi elindekileri ne kadar korudu ve envanterini çıkarttı ki vatandaşın elindekilere ait yargılarda bulunuyoruz. Koleksiyoner yapıtları toplar, paylaşır ve kamuya faydalı hale getirir. Böylelikle de kamu kullanımına açılabilir. Elindeki sermayeyi buna aktarmak isteyen, bu sistematiği kurmak isteyenler de kamusal paylaşımdan haz alır. Üniversitelerde koleksiyonerlik ve sanat idaresi ile ilgili kısımların açılması, kültür sanat sanayisinde gereksinim duyulan, koruyan ve yaşatan bakış açısına sahip istihdamı oluşturabilir.” değerlendirmesinde bulundu.
Yeni Sanat Vakfı Müdürü Cantemir, Anadolu ve Osmanlı haritaları koleksiyoneri olarak New York’ta bir sahaftan İstanbul ve Türkiye haritaları aldığını, posta yoluyla kendisine gelen haritanın gümrüğe takıldığını ve uzun müddettir beklediğini kaydetti.
Bu çeşit meselelerden dolayı Türkiye’de regülasyonların tekrar gündeme gelmesi gerektiğine işaret eden Cantemir, “Türkiye’de eski eserleri koruma kanunu var fakat koruyamamışız. Yaşatmak üzerine kurulmayan muhafaza sistematiği olmaz. İktisadını, hukukunu kuracak, tesir alanını inşa edeceksin.” formunda konuştu.
“Bir şeye para veren ona kıymet verir”
Bekir Cantemir, Yunus Emre Divanı’nın müzayede edilmesiyle tartışmanın tekrar alevlendiğini belirterek, şunları söyledi:
“Bir müzayede firması Yunus Emre’ye ilişkin bir nüshayı satışa sunuyor, Kültür ve Turizm Bakanlığı rüçhan hakkını kullanıp satışını durduruyor. Bakanlık kendi eksperlerini toplayıp bir fiyat verecek. Adam müzayedeye vermeseydi, bu eser X şahsına satılsaydı, o da gidip yurt dışına satsaydı kimsenin haberi olmayacaktı. Topluma duyurmak hata haline geliyor. Türkiye’de sivil alanın darlığından bahsediyoruz. Ailenin birisinde imiş bu miras ve aile yıllarca korumuş, artık koruyamadığından elinden çıkartma kararı almış. Zira bir şeye para veren ona kıymet de verir. Paranın değeri yok, beşerler orada ölçüsü konuşuyor. Kıymetlendirmektir değerli olan.”
Türkiye’de bir sanat yapıtının kökenini, sahiplik geçmişini ve tarihçesini söz eden provenans sisteminin olmadığını ve kurulması gerektiğini vurgulayan Cantemir, “Yurt dışında müzayede konutlarında bir provenans sistemi var. Blockchain ile bir yapıtı kodluyorlar ve o eser dünyada bir standart oluyor. Bizde bir provenans sistemi kurulmalı. Bu sistemle yapıtın özgünlüğü kayıt altına alınıyor. Sivil alanda yapılsın. Devlet de burada regüle etsin ve piyasa genişlesin. Dijital arşivleme sayesinde yapıtların yepyeniliği korunarak, uzun vadede teminat altına alınabilir. Böylece, kültürel zenginliklerimiz sadece fizikî değil, dijital mecralarda da bedel bulur ve milletlerarası platformlarda daha kolay tanıtılabilir.” diye konuştu.
Türkiye’nin kültürel mirasını tanıtma konusunda yanlışsız adımlar attığına dikkati çeken Cantemir, kelamlarını şöyle tamamladı:
“Korumak kıymetli ancak yaşatarak muhafazanın hukukunu birlikte inşa etmeliyiz. Herkes kanunun ve uygulamanın bir yerinden tutuyor. Ancak bu hal yapıtlarımızı yaşatmıyor. Bence herkesin haklı olması değil, hepimizin bu husustaki ortak yeri paylaşması, paydaşların itimat temelli yapıtları müdafaası ve yaşatması kıymetli. Bir provenans sistemimiz olsa Türkiye’deki sanat iktisadı daha sağlam temeller üzerine kurulur. Münasebetiyle provenans sistemini kurarsak hem piyasa hem sanat paydaşları hem koleksiyonerler hem de kamuoyu çok daha verimli bir yerde buluşur.”